Έξυπνη εξειδίκευση & Περιφερειακή Ανάπτυξη « Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Έξυπνη εξειδίκευση & Περιφερειακή Ανάπτυξη

22.08.2012

Τι είναι η «έξυπνη εξειδίκευση» ;

Η “Έξυπνη Εξειδίκευση” (smart specialization) είναι μια νέα προσέγγιση για τη λογική και την αντίληψη της πολιτικής της καινοτομίας. Μέσα από την ‘Έξυπνη Εξειδίκευση προωθείται η αποδοτική, αποτελεσματική και συνεργατική χρήση των δημόσιων επενδύσεων και υποστηρίζονται χώρες και περιφέρειες για να ενισχύσουν την καινοτομία τους, εστιάζοντας στις ανταγωνιστικές περιοχές προκειμένου να προωθήσει την οικονομική ανάπτυξη και ευημερία. Η Εξυπνη Εξειδίκευση επικεντρώνεται στις πιο υποσχόμενες περιοχές εφαρμογής στις οποίες μια περιφέρεια διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα.

Η ‘Έξυπνη Εξειδίκευση έχει ως σκοπό να αξιοποιήσει την περιφερειακή ποικιλομορφία με την αποφυγή της ομοιομορφίας και της επικάλυψης. Συνδυάζει τους στόχους που έχουν τεθεί για το 2020 από την Ευρωπαϊκή Ένωση (EU 2020, Innovation Union) με μια δυναμική και μεθοδολογική διαδικασία προσέγγισης που συμπεριλαμβάνει τα ενδιαφερόμενα στελέχη από τους χώρους της δημόσιας διοίκησης, των επιχειρήσεων, των πανεπιστημίων και γενικά των ινστιτούτων παραγωγής γνώσης.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της “Έξυπνης Εξειδίκευσης”:

Η δημιουργία ενός ενιαίου χώρου έρευνας και καινοτομίας που να επιτρέπει τον απεριόριστο ανταγωνισμό είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για την εξειδίκευση (ο βαθμός εξειδίκευσης είναι συνάρτηση του μεγέθους της αγοράς) (Marimon και Graca Carvalho, 2008)
Η αναζήτηση για ‘Έξυπνη Εξειδίκευση δεν περιλαμβάνει μια γραφειοκρατική διαδικασία (σχέδιο), ή μια άσκηση πρόβλεψης, διατεταγμένη από μια συμβουλευτική εταιρεία. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μεθοδολογική διαδικασία στην οποία η νέα γνώση που παράγεται συσχετίζεται με τις ‘κατάλληλές εξειδικεύσεις’ κάθε περιφέρειας. Αυτές οι ‘συσχετίζεις’ έχουν πολύ υψηλή κοινωνική αξία, δεδομένου ότι στοχεύουν στο να καθοδηγήσουν την ανάπτυξη της περιφερειακής οικονομίας.
Συγκεκριμένες ιδιότητες των General Purpose Technologies or Tools (Τεχνολογιών ή Εργαλείων Γενικής Χρήσης (ΤΓΧ)) καθορίζουν το πλαίσιο για να αποσαφηνιστεί η λογική της Έξυπνης Εξειδίκευσης τόσο για τις περιφέρειες που βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας όσο και για εκείνες που είναι λιγότερο προηγμένες. Ενώ οι ηγέτιδες περιφέρειες επενδύουν στην εύρεση και καθορισμό μιας GPT (ΤΓΧ) (π.χ. βιοτεχνολογία, πληροφορική) ή στο συνδυασμό διαφορετικών ΤΓΧ (π.χ. βιοπληροφορική), οι υπόλοιπες περιφέρειες που ακολουθούν πρέπει να επενδύσουν στη ‘συν-εφεύρεση εφαρμογών’, δηλαδή στην ανάπτυξη των εφαρμογών μιας ΤΓΧ σε έναν ή περισσότερους σημαντικούς τομείς της περιφερειακής οικονομίας. Οι περιφέρειες αυτές εισέρχονται σε μια ρεαλιστική και εφαρμόσιμη λογική ανταγωνισμού, καθορίζοντας ένα πλαίσιο ανταγωνισμού που αποτελείται συνήθως από έναν μικρό αριθμό φορέων (επιχειρήσεων, οργανισμών) κάθε περιφέρειας.
Υπάρχει σημαντικός ρόλος για τις περιφερειακές πολιτικές, ο οποίος, και πάλι, δεν έχει να κάνει με τη γραφειοκρατική επιλογή των εξειδικεύσεων και την επιλογή των νικητών στη συνέχεια. Ο ρόλος που θα πρέπει να διαδραματίσει η περιφερειακή και κεντρική πολιτική αποτελείται από τέσσερα μέρη:

i. στην παροχή κινήτρων για την ενθάρρυνση των επιχειρηματιών που μπορούν να συμμετάσχουν στον καθορισμό των ορθών/κατάλληλων εξειδικεύσεων. Το πλαίσιο κινήτρων είναι σημαντικό δεδομένου ότι, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η κοινωνική αξία της παραγόμενης γνώσης είναι πολύ υψηλή.

ii. στην εκτίμηση της αξίας των εξειδικεύσεων που εντοπίστηκαν.

iii. στον εντοπισμό και την υποστήριξη των επενδύσεων που είναι συμπληρωματικές ως προς τις κατάλληλες εξειδικεύσεις (π.χ. ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και φορείς κατάρτισης) – στην περίπτωση μιας περιφέρειας που επενδύει στην «συν-εφεύρεση εφαρμογών μιας GPT (ΤΓΧ)», αυτές οι συμπληρωματικές επενδύσεις περιλαμβάνουν, επίσης, τη σύνδεση με το κέντρα που παράγουν και εφευρίσκουν την GPT (ΤΓΧ).

iv. στη μείωση των επενδύσεων που υποστηρίχθηκαν εκ των προτέρων στο πλαίσιο προώθησης της έρευνας για τις κατάλληλες εξειδικεύσεις, αλλά, εκ των υστέρων, απεδείχθησαν ακατάλληλες.

Εθνική / περιφερειακή στρατηγική καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση ;

Μια εθνική περιφερειακή στρατηγική καινοτομίας είναι μια πολυετής στρατηγική που στοχεύει στην ανάπτυξη ενός αποδοτικού εθνικού ή περιφερειακού συστήματος έρευνας και καινοτομίας. Προσδιορίζει μια σύνθεση πολιτικών που εστιάζουν σε ένα περιορισμένο αριθμό προτεραιοτήτων στοχευόμενο στην τόνωση της έξυπνης Εξειδίκευσης και κατά συνέπεια της ανάπτυξης.

Η στρατηγική είναι βασισμένη σε μια ενδελεχή ανάλυση των πλεονεκτημάτων/προσόντων κάθε περιφέρειας και σε μελέτες τεχνολογικής προοπτική (foresight). Συμπεριλαμβάνει την ανάλυση πιθανών εταίρων σε άλλες περιφέρειες και αποφεύγει τις περιττές επικαλύψεις και τον κατακερματισμό των προσπαθειών. Βασίζεται σε μια ισχυρή συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων, των δημόσιων φορέων και των ινστιτούτων γνώσης. Η “ποιότητα” αυτής της συνεργασίας είναι βασική για την επιτυχία της.

Γιατί είναι απαραίτητη η έξυπνη εξειδίκευση ?

Πολλές περιφερειακές στρατηγικές καινοτομίας υποφέρουν από:

έλλειψη διεθνών και διαπεριφερειακών προοπτικών, π.χ το περιφερειακό σύστημα καινοτομίας και οικονομίας συχνά εξετάζονται μεμονωμένα.
Δεν είναι συντονισμένα με το βιομηχανικό και οικονομικό ιστό: υπάρχει μεγάλη δημόσια παρέμβαση (Ε&Α), που δεν καθοδηγείται επαρκώς από τις επιχειρήσεις.
Υπάρχει συχνά έλλειψη ενδελεχούς ανάλυσης των πλεονεκτημάτων των περιοχών.
Υπάρχει το σύνδρομο στο να “επιλέγονται οι νικητές”
Συχνά οι προτεραιότητες αναγνωρίζονται και οι καλύτεροι απλά αντιγράφονται.

Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα οι περιφερειακές πολιτικές καινοτομίας να δείχνουν συχνά έλλειψη αποδοτικότητας στην αναγνώριση προτεραιοτήτων για ανεξάρτητες περιοχές και στο σχηματισμό πρακτικών συνεργασιών μεταξύ των περιοχών. Αυτό έχει οδηγήσει σε μια σπάταλη/άσκοπη χρήση δημόσιων πηγών και στην παρεμπόδιση, ή στην καθυστέρηση της πραγματοποίησης των πιθανών οφελών /πλεονεκτημάτων (benefits) για την κοινωνία. Αυτό είναι ένα ακόμα πιο κρίσιμο θέμα υπό την παρούσα κρίση σε σχέση με την έλλειψη των δημόσιων και ιδιωτικών οικονομικών πόρων που υπάρχουν διαθέσιμοι. Επιπλέον, είναι γενικά αποδεκτό ότι οι περιφέρειες δεν μπορούν να κάνουν τα πάντα στην επιστήμη, τεχνολογία και καινοτομία. Η Έξυπνη Εξειδίκευση προτείνεται ως περιφερειακή στρατηγική για να ξεπεραστούν αυτά τα προβλήματα.

Περισσότερες Πληροφορίες για την Έξυπνη Εξειδίκευση παρέχονται από το Εργαστήριο Διαχείρισης Τεχνολογίας h(ttp://www.materlab.eu/) του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (Καθ. Ιωάννης Μπακούρος, ylb@uowm.gr και έχουν προκύψει από το Διαπεριφερειακό έργο MED «Επαύξηση της Μεταφοράς Γνώσης και Καινοτομίας στις Μεσογειακές Χώρες» (Increasing Knowledge Transfer and Innovation in the MEDiterranean area – IKTIMED http://www.iktimed.eu/ ).